Adam Czerniawski

(1934-2024)

Urodził się 20 grudnia 1934 r. w Warszawie. Był polskim poetą, prozaikiem, krytykiem, tłumaczem, rzecznikiem kultury polskiej na świecie. W czasie okupacji, w 1941 r. wyjechał z matką do Stambułu, potem do Palestyny. Uczył się w Tel Awiwie, Jerozolimie, Bejrucie i polskiej Junackiej Szkole Kadetów w obozie Barbara w Palestynie. W 1947 r. przybył do Wielkiej Brytanii, gdzie ukończył liceum oraz studia humanistyczne na uniwersytetach w Londynie, Sussex i Oxfordzie (anglistyka i filozofia). Współpracował z wieloma emigracyjnymi wydawnictwami i czasopismami literackimi (m.in. „Wiadomościami”, „Kulturą”, „Oficyną Poetów”), był założycielem (w 1959) i redaktorem naczelnym „Kontynentów”. W latach 1955-1957 pracował w Monachium w Sekcji Polskiej Głosu Ameryki. Po 1956 r. publikował też w prasie i wydawnictwach krajowych. Pracował na uczelniach angielskich jako wykładowca filozofii (Thames Polytechnic w Londynie), estetyki i literatury (Medway College of Design w Rochester). Dla brytyjskiego radia opracowywał audycje o kulturze polskiej. W latach 1957-1965 był zatrudniony w przedsiębiorstwie asekuracyjnym. Był też zastępcą kierownika ośrodka studiów translatorskich na uniwersytecie w East Anglia oraz administratorem szkockiego zamku.

„Twórczość, zarówno tę poetycką, jak i prozatorską, a zwłaszcza eseistyczną Czerniawskiego określa się mianem intelektualnej. Jest to zapis osobistych doświadczeń pisarza, a jednocześnie próba uchwycenia przeżyć wspólnych dla pokolenia dojrzewającego w cieniu dwóch zbrodni XX wieku – nazizmu i ponurego komunizmu. Czerniawski odwołuje się zarówno do rodzimej, jak i anglosaskiej tradycji literackiej. Swoją twórczość zamyka w zdyscyplinowanej, wstrzemięźliwej formie i doskonale rozpoznawalnym, zindywidualizowanym języku. Uważany jest za pisarza elitarnego, a jego pisarstwo – pełne odniesień do filozofii (m.in. Heideggera i Wittgensteina), estetyki, malarstwa i literatury – uznaje się za trudne i nieprzystępne, z czym zresztą sam autor często polemizuje”.

Istotne miejsce w dorobku Adama Czerniawskiego zajmują dokonania translatorskie. Tłumaczył na język angielski poezję polską („[...] na przestrzeni wielu lat udało mi się przełożyć przeszło trzysta wierszy, a może, żeby oddać sprawiedliwość naszej poezji, trzeba by było przełożyć ich siedemset [...]”), zarówno tę dawną, jak i najnowszą (m.in.: Jan Kochanowski, Cyprian Norwid, Leopold Staff, Leon Zdzisław Stroiński, Tadeusz Różewicz, Zbigniew Herbert, Rafał Wojaczek, Bronisław Maj, Wisława Szymborska). W 1988 r. wydał antologię nowoczesnej poezji polskiej The Burning Forest. W 2010 r. opublikował natomiast dwujęzyczną antologię polskiej poezji religijnej Moved by the Spirit z przedmową Rowana Williamsa, arcybiskupa Canterbury. Ponadto tłumaczył prozę (Jerzy Szaniawski), dramat (Różewicz, Herbert) oraz filozofię (Roman Ingarden, Władysław Tatarkiewicz, Leszek Kołakowski, Krzysztof Michalski).

Był laureatem wielu nagród i wyróżnień: Nagrody Poetyckiej Związku Pisarzy Polskich na Obczyźnie (1967), Nagrody Poetyckiej Fundacji im. Kościelskich (1971), Nagrody British Arts Council za przekłady poezji Tadeusza Różewicza (1976), Nagrody ZAiKS-u za przekłady literatury polskiej (1976), Nagrody Fundacji Władysława i Nelli Turzańskich za całokształt pracy twórczej i translatorskiej (2000), Medalu Fundacji Norwidowskiej w Lublinie „Za zasługi w upowszechnianiu twórczości Cypriana Norwida” (2004) i innych. Był także członkiem Akademii Walijskiej.

Czerniawski opublikował następujące tomiki poetyckie: Polowanie na jednorożca (Londyn 1956), Topografia wnętrza (Paryż 1962), Sen, cytadela, gaj (Paryż 1966), Widok Delft (Kraków 1973), Wiek złoty (Paryż 1982), Władza najwyższa. Wybór wierszy z lat 1953-1978 (Kraków 1982), Jesień (Kraków 1989), Poezje zebrane (Łódź 1993), Inne wiersze i historia ludzkości (Katowice 1999), Sąd Ostateczny (wybór wierszy, Toronto-Rzeszów 2011), Poezje zebrane (Lublin 2014). Wybór jego poezji ukazał się także w języku angielskim, w przekładzie Iaina Higginsa: Selected Poems (wydanie dwujęzyczne, Londyn 2000), The Invention of Poetry (Londyn 2005). Czerniawski opublikował ponadto m.in. utwory prozą: Części mniejszej całości (wstęp: Witold Gombrowicz, Londyn 1964), Akt (Londyn 1975), Koncert życzeń (Warszawa 1991), Narracje ormiańskie. Opowiadania zebrane (Warszawa 2003), Gry i zabawy (Sports et divertissements) (Lublin 2013); eseje: Liryka i druk (Londyn 1972), Wiersz współczesny (Londyn 1977), Muzy i sowa Minerwy (Wrocław 1994), Krótkopis 1986-1995 (Katowice 1998), Światy umowne (Warszawa 2001), Wyspy szczęśliwe (Toronto-Rzeszów 2007), Wielopis wielopolis (Lublin 2014) i po angielsku Firing the Canon (Londyn 2010); wspomnienia Fragmenty niespokojnego dzieciństwa (Londyn 1995; wersja angielska – Scenes from a Disturbed Childhood, Londyn 1991, wyd. II – Monmouth 2002); artykuły i szkice literackie (w języku polskim i angielskim).

Zmarł 29 lutego 2024 r. w Monmouth w Walii.

Na stronie internetowej Adama Czerniawskiego możemy przeczytać następujące podsumowanie obranej przez niego drogi twórczej i życiowej: „Adam Czerniawski jest kontrowersyjną postacią polskiej sceny literackiej i uczestnikiem wielu polemik – nie tylko literackich. Jego bezkompromisowość, szczerość i odwaga intelektualna (ostre oskarżenia kierowane zawsze imiennie, np. pod adresem Czesława Miłosza czy Stanisława Barańczaka, wydawnictw, czasopism, krytyków i badaczy) przysparzają mu licznych wrogów z wielu środowisk, przez które bywa lekceważony i marginalizowany. Swoje spory prowadzi jednak z silnym poczuciem, iż walczy »o«, a nie »z«. Świadomie, aczkolwiek nie bez sprzeciwów, żyje na uboczu polskiego życia literackiego, daleko od miejsc, gdzie tworzy się literackie hierarchie i ustala szkolne kanony”.
 

[za: www.czarniawski.co.uk]